بهترین مجموعه فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری مردم ایران قسمت 197

آب نخوردن-درنگ نکردن

چار چشم-کسی مه عینک می زند

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

دست و بال-دور و بر-اطراف

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش
اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید

 

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

زبان ریزی کردن-زبان ریختن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

پشم و پیله-ریش

خنزرپنزری-کسی که چیزهای خرده ریزه و کم بها می فروشد
آدم دیرجوش-کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد

آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

به خدا سپردن-برای کسی آرزوی امنیت در پناه خدا کردن

تب و تاب-سوز و گداز

چارک-یک چهارم

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

باد بُروت-خودخواهی-غرور-تکبر

پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

تعارف دادن-هدیه فرستادن-پیشکش کردن

دروغ درآمدن-معلوم شدن که دروغ است

خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن

رگ بسمل کسی خاریدن-در معرض خطر و مرگ قرار گرفتن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

دبه-ظرف-کوزه

پیاله زدن-می نوشیدن

بَهمان-فلان

خیرات کردن-چیزی را

چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده

به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

 
خرج تراشی-هزینه درست کردن

روغنی-آلوده به روغن

آفتاب چریدن-بی‌کار بودن-چیزی برای خوردن نداشتن

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند
حلوای تن تنانی-نوعی حلوا

حسابی-معقول-مورد اعتنا-کاملن

بلا نسبت-دور از جانب شما

اوف شدن((به زبان کودکان) زخم شدن، درد داشتن)

به لج انداختن-به لجاجت انداختن

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

اروای ننه‌ات-ارواح بابات

جِر خوردن-پاره شدن

جایی-مستراح-توالت

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

تریاکی ِ چیزی بودن-سخت به چیزی معتاد بودن

حلال زادگی-حلال زاده بودن-درست کردار بودن

دستمالی-دست مالیدن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

از شیر گرفتن-به دوره‌ی نوزادی پایان دادن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد
 

 

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

آمدن(آغاز به کاری کردن)

دم کوتوله-کوتاه قامت-چیز کوچک

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

اُرُسی(کفش)

آتشی شدن(از کوره در رفتن)
رانندگی-فن راندن وسایط نقلیه-اصول و قواعد راندن

دندان پر کردن-ترمیم دندان آسیب دیده

پیچ گوشتی-وسیله ای که با آن پیچ را باز و بسته می کنند

 
توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

دست به فرار کسی خوب بودن-در گریختن استاد بودن
خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)
ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)
از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن

ُک-ت منقار مرغ-تیزی سر چیزی

روی هم گذاشتن چشم-بستن چشم-خوابیدن-گذشت کردن-صرف نظر کردن

 

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)
 

باد گلو زدن-آروغ زدن

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

ذکر مصیبت-بیان درد-یادآوری رنج های خاندان محمد و به ویژه حسین

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

آب برداشتن-هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن

زیر تشکی-رشوه

چار سو-چهار راه-جایی از بازار که در هر چهار سمت آن دکان و مغازه باشد

 
زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

زیر زمین-اتاق یا بخشی از ساختمان که در پایین تر از سطح زمین قرار دارد

داد و بی داد-جار و جنجال-هیاهو

 

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

اخم و تخم(ترش‌رویی، کج‌خلقی)

تر دست-ماهر-شعبده باز

دوبله-دو برابر-دوبلاژ

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه

زیش ریش-تار تار-از هم جدا شده

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

 

خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

تپه گذاشتن-بول کردن

 

 
خوابگوشی-سیلی-کشیده

حکم حکم نادر و مرگ مفاجا-حکم صد در صد لازم الاجرا

اهل عمل(کسی که کم‌تر حرف می‌زند و بیش‌تر عمل می‌کند)

 

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس
حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار
زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن
آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

 

تَک سرما شکستن-از شدت سرما کاسته شدن

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

دست پخت-شیوه ی پختن-هنر پختن

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن

تف به روی تو-زهی بی شرم که تویی

پَرسه زدن-همه جا را گشتن-ولگردی کردن

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

برادر زاده-فرزند برادر

چانه در چانه ی کسی گذاشتن-هم صحبت شدن-بحث و جدل کردن
دستی دستی-به دست خود-آگاهانه-عمدی
چِرت-حرف بی معنی و نامربوط
ریش گرو گذاشتن-ار احترام و اعتبار خود برای وساطت در کاری بهره گرفتن-ضمانت کردن
دست پاک-درستکار

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن
چای قندپهلو-نگا. چای دیشلمه

حق دادن-تایید کردن

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

 

چاک و چیل-لب و لوچه-پک و پوز

دسته دیزی-قوم و خویش دور

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش
دسته پل-الک دولک
دهان کسی آستر داشتن-قدرت خوردن خوردنی های بسیار داغ و تند را داشتن

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

پدر سوخته-بد سرشت-بسیار زرنگ و رند

پشت هم انداز-حقه باز-حیله گر
ریش توپی-ریش تپه

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

بالینی-کلینیکی

الانه(همین حالا، هم اکنون)

دَقی-صدای کوبیدن چیزی به چیزی

آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

 

خر بی یال و دم-احمق-نادان

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

به خاک سیاه نشستن-بدبخت و ذلیل شدن

چادر-پوشش زنان مسلمان ایرانی که پارچه ای است نیم دایره که دنباله ی آن تا پشت پا می رسد

تپه گذاشتن-بول کردن

دنگ کسی گرفتن-هوس نابه جا کردن برای انجام کاری-تصمیم ناگهانی برای کاری گرفتن
جیره-سهم معین

چِل-خل و دیوانه

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

دو پا-انسان

پنبه از گوش در آوردن-از غفلت در آمدن-هوشیار شدن
دَنگال-جادار-بسیار فراخ

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

تک روی-عمل بدون توجه به جمع

 

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن

راه باز است و جاده دراز-اگر می توانی به قصد خود عمل کن

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

اجاق کسی کور بودن(نازا بودن، بی فرزند بودن)

انداختنی-جنس نامرغوب

خیط شدن-نگا. خیت شدن

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن

الف(قاچ خربزه و از این قبیل، بچه‌ی کوچک، سیخ، راست)
از زیر بته عمل آمدن-خانواده و اصل و نسبی نداشتن

الحق-به‌راستی-حقیقتن

درز-شکاف-محل اتصال یا دوخت

جان کلام-اصل مطلب

آگوز-لقب ریشخندآمیز برای مرد ریزنقش و متکبر

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

احوال گرفتن-جویای حال شدن

رو دست بالا آمدن-رقابت کردن-پیشی گرفتن

آخر و عاقبت(نتیجه‌ی خوب)

 

پشت بشقاب کشیدن-تهدید کردن به قطع کمک

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

آخرین تحویل-قیامت

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

 

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن
داش مشدی-لوطی محل-آن که غرور جوانی دارد

بی سر و پا-پست-فرومایه

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

از خجالت کسی در آمدن-محبت کسی را جبران کردن

رفتگر-سپور-آشغالی
تریت- تلیت

 

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد
بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

زیر بغلی-نوعی تنبک که پایه ی دراز آن را زیر بغل می گذارند و آن را می نوازند

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

پوست کلفت-سخت جان-مقاوم

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی
تمدن داشتن-دارای تربیت بودن
چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش
تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی
دخل-موجودی صندوق-صندوق مغازه-برداشت

آفت(زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز)

زین کردن گربه ی کسی-کسی را به زحمت انداختن-کسی را گرفتار دردسر و ناراحتی کردن

از ته دل-از سر صدق و صفا

از کسی خوردن(توانایی مقابله با کسی را نداشتن)

ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

خش خشه-نوعی اسباب بازی کودکان که به هنگام تکان خوردن صدای خش و خش از آن می آید

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

حتم داشتن یق-ین داشتن

آدم بی‌معنی-آدم بی‌خود

دندان طمع از چیزی کشیدن-از چیزی چشم پوشیدن-دست کشیدن-رها کردن

دست و پا نمدی-دست و پا پنبه ای

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی

پس نشستن-عقب نشینی کردن

استکانی زدن(می‌خوارگی اندکی کردن)

خاله خرسه-دوست نادان
چوب لای چرخ گذاشتن-سنگ پیش پا انداختن-ایجاد مانع کردن
در خط چیزی بودن-در فکر و نقشه ی کاری بودن

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

جملگی-تمامن-سراسر

به دل گرفتن-رنجیده خاطر شدن

 
خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

رای دیدن-در داوری بی طرف نبودن و ملاحظه ی یکی از طرفین را کردن

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

زیست شناسی-دانش شناخت حیات و موجودات زنده

 
حیوانی-نگا. حیوانکی

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

داو-نوبت بازی

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

 

با کسی ندار شدن-با کسی خودمانی

رمباندن-خراب کردن

آب رفتن(بی‌اعتبار شدن، کوچک شدن)

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب
حمله کردن-یورش بردن

 

آسمان‌جل-ندار-بی‌چیز-کسی که رواندازش آسمان است

از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن-از دارایی دیگران بخشیدن

بار-آنچه برای پختن در دیگ بریزند-اجاق

احدالناس(کسی، فردی)

 
خشت مال-دروغ گو-لاف زن
خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن
از دل و دماغ افتادن(شور و نشاط خود را از دست دادن، بی‌حوصله شدن)

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

چای کار-کشت کننده ی چای

زیر چیزی زدن-حاشا کردن-انکار کردن
از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

 

از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

تو دوزی-دوختن از درون
چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

خراب شدن بر سر کسی-نزد کسی بار و بندیل گشادن و ماندن

دَم ِ قیچی-بریده ها و ریزه های پارچه

تند کردن-سریع شدن در رفتار و حرکت-زبان گز کردن غذا

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

خودمانی-صمیمی-یکدل
خودآموز-بدون آموزگار
چرب و چیلی-پر چربی-پر روغن

زیر زبان کشی-با زرنگی از کسی حرف بیرون کشیدن-زیر پا کشی
جفتک زدن-نگا. جفتک انداختن

چله بُری کردن-رفت و آمد بسیار کردن

 

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

افسارگسیخته(سرکش)

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

خوب کاشتن-از عهده ی کاری خوب برآمدن

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

جیره ی کسی را روی یخ نوشتن و جلو آفتاب گذاشتن-با کسی دشمنی کردن

خِر-حنجره-گلو

رَطب و یا بس گفتن-سخنان درست و نادرست گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن
دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن
چشم و چار کسی را درآوردن-بک کسی کینه ورزیدن

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

 

بوق کسی را زدن-از مقام افتادن-از دور خارج شدن

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

پا واکردن-به راه افتادن بچه

چارلا-چهار لا-چهار تو
رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

 

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

تَپ تَپ-آواز خوردن چیزی به چیز نرم
از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز

خیس کردن برنج-در آب ریختن برنج

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

چُس افاده-افاده ی بی جا

توی دل کسی خالی شدن-ترسیدن-ناامید شدن

از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

پس افتاده-بچه ی کسی

دودی-اهل دود-سیگاری-تریاکی-معتاد به دخانیات

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

 
آن روی کسی بالا آمدن-خشمگین شدن

خوش انصاف-با انصاف-منصف

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

چوب زدن-با چوب تنبیه کردن

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

خشخاشی-نان خشخاش زده

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

بلوف زدن-لاف زدن-چاخان کردن-توپ خالی زدن

 

حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه

بدون معطلی-بی درنگ-فورا

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص
جز زدن-ناله و زاری کردن

 

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند
رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت

 
اَنف کسی معیوب بودن-ابله بودن-خل بودن
خایه مالی کردن-چاپلوسی کردن-نگا. دستمال ابریشمی داشتن

زحمت کش-کارگر-پیشه ور

پاتیل شدن-از مستی از پای در آمدن-دیگرگون شدن حال

 

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

بیخ-کاملا نزدیک-تنگ چیزی

ترگل ورگل-خوش سر و وضع-تر و تمیز
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد

بار کسی نبودن-شعور و آگاهی نداشتن

پالان کردن کسی-فریب دادن کسی

دمه گیر-خفه کننده-نفس گیر

چند پیرهن بیش تر از کسی پاره کردن-بیش تر از کسی تجربه داشتن
دوره-مهمانی-زمانه

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها
راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

برچسب زدن-تهمت زدن

پل آن سوی رود بودن-کاری بی هوده بودن

روگیر کردن-در رودربایستی ناگزیر به انجام کاری کردن-نگا. روبند کردن

آیه آمدن(سوگند یاد کردن، به قرآن سوگند خوردن)

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم