مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 16

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

زمینه سازی کردن-مقدمه چیدن برای انجام کاری

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد

 

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن
حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

جان من و جان شما-سوگند به جان من و شما

جوراب شلواری-جوراب همراه با شلواری از همان جنس و چسبیده به آن
این دو کله‌دار-خورشید و ماه

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

 

چشم و ابرو-زیبایی چهره

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی

خاربست-دیوارمانندی از خار و خاشاک بر گرد چیزی

بشکن زدن ی-برآوردن صدای انگشتان به هنگام شاد

آینه‌ی دق-آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم

چل زن-زن کوتاه قد

اوستاکار-استادکار-ماهر و مسلط

اَتَر زدن-فال بد زدن

 
 

آبِ دندان(حریف ساده)

ریگ تو کفش داشتن-خرده شیشه داشتن-رو راست نبودن-با شیله پیله بودن

رُک زده-زل زده-خیره شده

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

 

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

خاصه-هر چیز ممتاز و از جنس عالی

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

داو-نوبت بازی
چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود

با اشتها-متمایل به غذا

پا روی هم انداختن-بی خیال بودن-بی توجه بودن
چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن

دق دل-دلخوری-کینه-دشمنی
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)
الفرار-گریز-بگریز !

چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

خوش قد و بالا-خوش اندام-بلند بالا

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

رخصت خواستن-اجازه خواستن

 
آفتاب را به‌گز پیمودن-کوشش بی‌هوده کردن

 

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن
حَبه را قُبه کردن-کاهی را کوه کردن
پول مول-پول

 
به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

تناسب داشتن (چیزی) به کسی

خنگ-نادان-ابله-کودن

چندش آور-تکان دهنده-دل به هم زن

التفاتی-داده شده-مرحمتی-اعطا شده

پُر توپ-خشمگین

(به زبان کودکان) زخم شدن

چرکو-آدم کثیف

 
بی جا-نامناسب-بی مورد

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که
دوا درمان-مداوا-معالجه

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد

حرف تو حرف آوردن-سخن کسی را قطع کردن-مطلب دیگری را پیش کشیدن

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

 

از بیخ گوش کسی گذشتن(در برابر خطری قرار گرفتن و آسیب ندیدن)
تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

دسته راه انداختن-دسته و جمعیت ترتیب دادن

 
پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

آتش‌بیار معرکه-فتنه‌انگیز میان دو دشمن
پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی
زیر بار رفتن-قانع شدن-تحمل کردن

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

دست به نقد-بی درنگ-زود-فورن

آلکلی-معتاد به الکل

اشتر گربه(چیزهای نامتناسب با هم)

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

دنده کج-کج خلق-یکدنده

ازقحطی‌درآمده-گرسنه‌چشم-آدم ندید‌بدید

آش پشت پا(آشی که در روز سوم پس از رفتن مسافر بپزند و به فقرا بدهند)

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار
از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
پیشانی-بخت و اقبال-طالع

زانویی-زانو

جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن

خرج جیب-توجیبی-خرج غیر لازم

تو پوزی زدن-تو دهنی زدن-با سخن تندکسی را نا امید کردن

 
آبدست-ماهر-استاد

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

در چاه افتادن-فریب خوردن

الانه(همین حالا، هم اکنون)

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

جا آمدن حواس-به هوش آمدن

تته پته-لکنت زبان
آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

 

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

چول-بیابان

خودکرده-کاری که بدون مشورت شده باشد

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

رفتن تو هم-به فکر فرو رفتن-غمگین شدن-پریشان خاطر شدن

 

دلسوز-غمخوار

 

 

زرق و برق-جلوه ی ظاهری-جلا و شفافی

تقاص پس دادن-تاوان پس دادن
آب بردار-دوپهلو-کنایه‌آمیز

چار-کوتاه شده ی عدد چهار-مترادف چشم

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

بنا بودن-قرار بودن

زیاده روی-افراط-اسراف

جُربزه-قدرت-توانایی

چرت زدن-گرفتار غلبه ی خواب بودن
راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟
بغض کسی ترکیدن-از حالت گرفتگی و تاثر به گریه افتادن

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

خرس گنده-برای تحقیر به کسانی که اداهای خارج از سن خود در می آورند گفته می شود
 

آت و آشغال(وسایل کهنه و بی‌مصرف)

بر و برگرد نداشتن-مسلم-قطعی-بی چون و چرا

 
تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه

خشکه بار-نگا. خشکبار

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

زن طلاق-مردی که به اندک بهانه ای زنش را طلاق می دهد
دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

 

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

خیس کردن-ادرار کردن به خود

بی صفت-بی بهره از صفات خوب انسانی

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

چرند گو-یاوه گو

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز

چرب و نرم-غذای پر روغن و خوشمزه-سخن دلنشین-آدم متملق

درز و دوز-شکافتن و دوختن-راست و ریس کردن کار

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد

 
ری کردن-زیاد شدن و برکت کردن برنج و آرد و مانند آن ها پس از ریختن آب بر آن ها

پاشویه-دیواره ی حوض-آبروی کنار حوض

 

دهن-واحد آواز خواندن
بگیر و ببند-توقیف و حبس-حکومت نظامی

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

چرب زبان-خوش سخن-چاپلوس

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

چتوَل-یک چهارم

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند

چوروکیده-پر چین و چوروک

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

انگشت روی چیزی گذاشتن-موضوعی را مورد توجه قرار دادن

جرات داشتن-دلیر بودن-جسارت داشتن

 
خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

 

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

 

چادر دَران کردن-از رفتن زن مهمان جلوگیری کردن

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

بدلی-تقلبی-جنس بد

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

جَرّ-کشمکش دعوا
پِهِن پا زدن-بیکاره و ولگرد بودن

خاطر خواه-عاشق-دل باخته
بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

زهکونی زدن-تیپا زدن-اردنگی زدن
بده بستان-داد و ستد-معامله

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

در رفتن سخن از دهن-سخنی بی اراده گفتن

دستمال ابریشمی برداشتن-چاپلوسی کردن-تملق کردن

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

 

زاچی-روزهای استراحت پس از زایمان

زیر تشکی-رشوه

 

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

 

 

از آب درآوردن(عمل آوردن، انجام دادن)
ختم گذاشتن-مجلس ترحیم گذاشتن
دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

آبدست-ماهر-استاد

 
دور و دراز-فراخ و وسیع
چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

خرج دادن-مهمانی دادن در جشن های دینی یا ایام سوگواری

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

چاشت یک بنگی-خوردنی کم با پول اندک

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

از هول هلیم توی دیگ افتادن-از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

اصل‌ کاری(مهم‌ترین چیز یا شخص)

دزدیده-دزدکی

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

نخته شدن-تعطیل شدن-بسته شدن-از رونق و اعتبار افتادن

 
به عرب و عجمی بند نبودن-هیچ پشت و پناهی نداشتن

دست به دامان کسی شدن-به کسی پناه آوردن-به کسی متوسل شدن

 
زیپو کسی را زدن-از کار برکنار کردن-معزول کردن

خاص و خرجی-ممتاز و معمولی
جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

 
حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

 

دو لُپه خوردن-با خرص و ولع خوردن-لقمه های بزرگ برداشتن

چاره ساز-خداوند

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

بستن خود به کسی-خود را به کسی منتسب کردن

 

زیر و بالا گفتن-دشنام های زشت به کسی دادن

 

بالا آمدن دل و روده-به حالت تهوع افتادن

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد
خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن
آدم ثانی-حضرت نوح

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

تته پته-لکنت زبان

آب دندان خوردن(حسرت خوردن)

جان کندن-رنج بسیار بردن-با سختی فراوان کاری را انجام دادن

دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

 

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

رشته برشته-حرف های بی هوده و بی معنی

پیزه شُل-آن که شکمش روان باشد-ضعیف-سست

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

 

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

پاتال-سالخورده-پیر
به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن
 

دل دادن-دقت کردن-توجه کردن-عاشق شدن

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

از دیوار مردم بالا رفتن(دزدی کردن)

تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی
پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن

 

اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد
آفتابه گرفتن-آفتابه برداشتن

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

چندر غاز-پول بسیار کم

زنیکه-زنکه

دست خالی برگرداندن-نا امید کردن-پاسخ رد دادن

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

مال دنیا

 

 

دک کردن-از سر وا کردن

آب‌کور(کسی که سودش به دیگران نمی رسد)

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

زیختن آب پاک روی دست کسی-یکسره نومید کردن کسی

 

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

تق و پوق-سر و صدا-بگیر و ببند
خبرکش-سخن چین
ابرو تنگ کردن-ناز و غمزه نمودن-افاده و بی‌اعتنایی کردن

پهلو فنگ-نگاه داشتن تفنگ به موازات و عمود بر زمین

ترک هوا شکستن-کاهش یافتن شدت سرما

به گرد کسی نرسیدن-بسیار عقب بودن از کسی-فاصله ی بسیار با کسی داشتن

رفیق گرمابه و گلستان-دوست یکدل و صمیمی و وفادار-یار غار

چوب به آستین کسی کردن-به سختی تنبیه کردن-به سزای عمل رساندن

زنده باد مرده باد-جار و جنجال سیاسی-تظاهرات سیاسی-شعارهای موافق و مخالف دادن

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

 
ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

پت پتی-موتور سیکلت
باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

 

پریدن از خواب-بیدارشدن ناگهانی در اثر آوازی سخت یا خوابی آشفته

خیک باد-باد کرده-شکم آورده-آبستن

آسمان گرفتن-فراگرفته شدن آسمان با ابر یا مه
بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

زیر سر داشتن-آماده شدن

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

راه و چاه را شناختن-دشواری های کار و زندگی را شناختن
درد دل-غم و اندوه درونی

بریدن از هم-قطع رابطه کردن

خر آوردن-بدبخت شدن

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

رو دادن-گستاخ کردن-جسارت دادن

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار

تو مشت کسی بودن-کاملا در اختیار کسی بودن

چرکو-آدم کثیف

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

جیک-صدا-آواز
دم و دود-مجلس گرم مهمانی-دود تریاک و شیره و سیگار و چپق

بی تخم و ترکه-بی فرزند-بی نسل

تیپا خوردن-رانده شدن

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

جَستن چشم-پریدن پلک چشم

چین و خم-پیچ و تاب

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

خاصه پز-نانوایی که نان خوب می پزد

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن
خونین و مالین-زخمی-خونی شده
پسکرایه-بخشی از کرایه ی حمل که در مقصد دریافت می شود

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

خوشگل-دل پذیر-تو دل برو-زیبا
ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

حرف روی حرف کسی آوزدن-برخلاف حرف کسی چیزی گفتن-با حرف کسی مخالفت کردن

خش افتادن-خراش افتادن

راپرت کردن-گزارش دادن-خبر دادن
 

رشته ی کلام به دست گرفتن-آغاز به سخن کردن-سخن را دنبال کردن
دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن